© BWN, een project van het Huygens ING. Bronvermelding: B. Woelderink, Hofmann, Eberwein Wilhelm, in: Biografisch Woordenboek van Nederland URL: https://resources.huygens.knaw.nl/bwn1780-1830/lemmata/data/Hofmann, Eberwein Wilhelm [08/11/2022]
HOFMANN, Eberwein Wilhelm, hoffunctionaris (Dillenburg (Nassau) 13-9-1779 - Dillenburg (Nassau) 5-1-1850). Zoon van Friedrich Wilhelm Hofmann, ontvanger-generaal bij de Nassause landsregering, en Christine Johanette Dilthey.
Hofmann stamde uit een familie van overheidsfunctionarissen. Hijzelf trad in dit spoor, maar ook zijn beide zusters huwden in deze kring, en zijn twee jongere broers, die al in 1819 en 1821 overleden, waren als Kanzleisekretär en als Medizinalrat werkzaam. Vanaf 1787 volgde Hofmann onderwijs aan de Latijnse school in Dillenburg om vervolgens vanaf 1796 rechten te studeren aan de universiteit te Marburg. Als kandidaat in de rechten werd hij drie jaar later tot advocaat beëdigd. In maart 1802 trad hij in dienst van de gewezen stadhouder Willem V, die toen in zijn Nassause landen resideerde. Vermoedelijk nog in hetzelfde jaar werd Hofmann particulier secretaris van diens zoon Willem Frederik. Als zodanig was hij beurtelings werkzaam in Berlijn en in Fulda, de hoofdplaats van de aan de erfprins in 1802 toebedeelde geseculariseerde bezittingen. Ook nadat deze landen vier jaar later weer aan Oranje waren ontnomen, bleef Hofmann in dienst van de prins.
Eind 1813 werd Willem Frederik als Soeverein Vorst in Nederland tot de regering geroepen, en hij nam toen ook het bestuur van de Nassause vorstendommen op zich. Dit leidde tot de heroprichting van het voormalige Duitse Hofdepartement in Den Haag onder de naam Duitse Kanselarij. In het instellingsbesluit van maart 1814 werd Hofmann, direct onder de geheimraad J.W.E. Chelius, tot secretaris van de Kanselarij benoemd. Ten gevolge van de besluiten van het Wener Congres van 1815 raakte koning Willem I zijn stamlanden kwijt. Maar de afwikkeling van de familiezaken alsmede de behartiging van andere taken, zoals het bestuur van het minuscule graafschap Spiegelberg - in 1819 aan het koninkrijk Hannover verkocht - en het beheer van de particuliere landgoederen van de Koning in Silezië en Polen, hielden de Duitse Kanselarij in stand. In 1817 volgde Hofmann de overleden Chelius op als directeur van de Duitse Kanselarij.
Geleidelijke vermindering van de werkzaamheden brachten de Koning ertoe Hofmann in juli 1825, naast jhr. W.G. van de Poll, als secretaris van de kabinetssecretarie aan te stellen. Vier jaar later werd hij benoemd tot directeur van het Kabinet des Konings. Daar Hofmann hoofd van de Duitse Kanselarij bleef, fungeerde hij nu als algemeen particulier secretaris van de vorst en kwam hij in uitgebreider aanraking met de aangelegenheden van het koninkrijk. Zo maakte hij met G. Groen van Prinsterer deel uit van het gevolg van de Koning tijdens diens bezoeken in juni 1829 aan een aantal Zuidnederlandse provincies. Als directeur van het kabinet voerde Hofmann verscheidene reorganisaties door, laatstelijk in 1835, waardoor de taakverdeling tussen de Algemeene Staatssecretarie en het Kabinet des Konings steeds duidelijker werd, zodat de persoonlijke aangelegenheden van Willem I, diens familie, van het hof en van al 's Konings financiële zaken uitsluitend door het kabinet behandeld werden.
In de voorzomer van 1840 verzocht Hofmann om gezondheidsredenen ontslag uit zijn beide functies, wat hem op 15 juli van dat jaar werd verleend. Met de directie van de werkzaamheden van het kabinet werd na zijn vertrek de secretaris J.J. van Stralen belast, en bij de Duitse Kanselarij werd Hofmann door zijn aldaar sedert 1814 werkzame landgenoot D.E. Zeume opgevolgd. Bij zijn ontslag verleende de Koning aan Hofmann uit zijn particuliere middelen een pensioen van f 6000 per jaar, met de toestemming dit buiten Nederland te besteden. Inderdaad vertrok Hofmann naar zijn geliefde Dillenburg, maar hij bleef de vorst ook na diens abdicatie adviseren.
Hofmann heeft 38 jaar in de directe omgeving van koning Willem I vertoefd in zeer vertrouwelijke, steeds gewichtiger functies. Van alle persoonlijke en financiële omstandigheden van de vorst was hij volledig op de hoogte. Vooral sedert 1830 werd er in dit opzicht een zwaar beroep op hem gedaan. Zo vervaardigde hij kopieën van de briefwisseling tussen de Koning en de prins van Oranje. Ook verder droeg hij zorg voor buiten alle agendering gehouden, geheime correspondentie. Het tragische hoogtepunt van deze ontwikkeling lag in de verzorging van de briefwisseling van Willem I met zijn latere tweede echtgenote, Henriëtte gravin d'Oultremont, na haar vertrek van het hof in juli 1839. Dank zij de door L. Roppe uitgegeven brieven is het mogelijk - wat zelden speurbaar is - Hofmann ook als raadgever te zien optreden. Door zijn loyaliteit aan Willem I zal deze affaire zijn positie aan het hof moeilijker hebben gemaakt.
Aangezien Hofmann ongehuwd was, kon zijn arbeidzaamheid gelijke tred houden met die van zijn vorst. Zijn particuliere leven stond daarbij geheel in diens schaduw. Groen van Prinsterer, die enkele jaren als referendaris aan het kabinet onder Hofmann werkzaam was, schetste hem in 1832 als een goed en trouw mens en betreurde acht jaar later zijn vertrek. Hofmanns geestelijke achtergrond kwam overeen met die van veel hoge Nassause ambtenaren, namelijk een verlicht en niet-dogmatisch protestantisme, zoals dat ook bij hun vorst werd aangetroffen. Overigens trad Hofmann zo weinig mogelijk voor het voetlicht. Daarom is zijn invloed op Willem I moeilijk vast te stellen. Voor de Koning was deze bescheiden, doch capabele dienaar een ideale secretaris.
Literatuur:
- L.[I. J.] Roppe, Een omstreden huwelijk. Koning Willem Frederik, graaf van Nassau en de gravin van Nassau, geboren Henriëtte d'Oultremont de Wégimont (Kasterlee 1962).
- J. Steur, 'Staatssecretarie en Kabinet des Konings onder Willem I', in Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden 84 (1969) 88-138.
- H.A.J. van Schie, De taken en de positie van het Kabinet der Koningin [Ongepubliceerde scriptie politieke wetenschappen, Universiteit Leiden] (Noordwijk 1985).
B. Woelderink
Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 4 (Den Haag 1994)laatst gewijzigd: 08/11/2022